Astronomy
علم هیئت یا علم فلک – علم احکام نجومی
بخش اول
مبانی و مقدمات علم هیئت
قطر ، دایره عظیمه ، دایره صغیره
علم هیئت یا علم فلک به مطالعه حرکات و جایگاه اجرام فلکی می‌پردازد.
علم نجوم
علم نجوم دارای دو شاخه متفاوت است که عبارتند از: علم هیئت و علم احکام نجومی. طالع بینی.
علم هیئت یا علم فلک
که بیشتر به مطالعه حرکات و جایگاه اجرام فلکی می‌پردازد. علم هیئت در حکمت قدیم از شاخه حکمت نظری و ریاضیات است. ریاضیات در حکمت نظری مشتمل حساب ، هندسه ، هیئت و موسیقی می‌باشد. حکمت نظری شامل بر حکمت الهی ، ریاضیات و طبیعیات می‌باشد. این علم در حکمت شامل ستاره‌شناسی استدلالی و برهانی می‌باشد.
نظر ابن خلدون
این علم از نظر ابن خلدون اینگونه تعریف شده است: «علم هیئت، علمی است که از حرکات کواکب ثابته (و به چشم دیدنی) و کواکب متحرکه و متحیره (قمر، عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل) بحث می‌کند و از روی این حرکات ، و به طرق هندسی ، بر اشکال و اوضاع افلاک استدلال میکنند و از فروع آن علم ازیاج یا دانش زیج‌هاست.»
علم هیئت دانشی قدیمی است که با نجوم کروی بیشترین اشتراک موضوعی را دارد. تفاوت علم هیئت با نجوم کروی غالباً در اهداف علمی ، اصطلاحات و شیوه‌های استدلال می‌باشد و در نتایج و موضوعات تا حدود زیادی همسان هستند.
علم هیئت دارای مبانی کاملا علمی و ریاضی است. در زمانهای گذشته لازمه آغاز یادگیری این علم ، یادگیری کتاب اصول هندسه اقلیدس بود زیرا هندسه فضایی (سه بعدی) کاربرد بسیاری در علم مزبور دارد.
علم هیئت دارای مبانی کاملا علمی و ریاضی است.
وظیفه این علم شناخت ستارگان و افلاک و انجام محاسبات پیچیده فلکی در خصوص مواضع ستارگان در آسمان و تنظیم تقویم و اوقات مربوط به ستارگان مختلف است. طالع بینی.
علم هیئت شامل مسایل و اصول ریاضی و جغرافی و فیزیک است.و مبنای آن کاملا علمی می باشد. از این گذشته استخراج تقویم های مختلف و تعیین اوقات شرعی توسط عالمان این رشته انجام می شود.
شاخه های دانش نجوم
با پیشرفت علم و فن آوری در دهه های اخیر ، دانش نجوم به سه شاخه کلی نجوم کروی ، اختر فیزیک و کیهان شناسی تقسیم گردید.
بطور کلی نجوم کروی که در قدیم به عنوان هیئت نام داشت ، به طلوع و غروب و نحوه رصد اجرام سماوی مربوط میگردد. کیفیت اجرام سماوی در شاخه اختر فیزیک و ساختار جهان در شاخه کیهان شناسی مورد بحث قرار میگیرد.
علم احکام نجومی
مبنای این علم ، بیشتر مسایل فلسفی است تا ریاضی. وظیفه این شاخه از علم نجوم این است که احکام نجومی را از محاسبات هیوی استخراج کند و بر اساس آن تاثیر ستارگان بر زندگی ما را مشخص و معین نماید. برای مثال پیش بینی اتفاقات آینده ، پیش بینی وضعیت هوا ، مشخص کردن طالع افراد و … از کاربردهای این علم محسوب می گردد.
مبانی و مقدمات علم هیئت
کُره
جسمی یا شکلی است که سطحی واحد آن را احاطه کرده است. در میان اشکال هندسی تنها شکلی که یک سطح آن را احاطه کرده است کُره می‌باشد.
در میان اشکال هندسی تنها شکلی که یک سطح آن را احاطه کرده است کُره می‌باشد.
مرکز کُره
نقطه ای است در مرکز کُره که هر خطی از آن به محیط کُره امتداد داده شود همگی آن خطوط مساوی هستند.
محور کُره
خطی است ثابت که در مرکز کُره فرض می‌شود و کُره حول آن می‌چرخد. رابطه بین قطر کُره و محور آن عموم خصوص مطلق است. یعنی هر محوری قطر است اما هر قطری محور نیست. چرا که اطلاق محور بر قطر هنگامی صحیح است که کُره حول آن بچرخد. لذا هر کُره ای بالفعل یک محور بیشتر ندارد. اما قطر عام است و هر کُره می‌تواند بالفعل بی نهایت قطر داشته باشد. هر محوری قطر است اما هر قطری محور نیست. در واقع اطلاق محور بر قطر وقتی صحیح است که کُره حول آن قطر بچرخد.
قطب کُره
دو نقطه ای که در دو رأس محور وجود دارد را دو قطب کُره گویند. و هر کُره دو قطب بالفعل دارد چرا که هر کُره یک محور بالفعل دارد و دو انتهای آن محور را قطب گویند.
قطب دایره
نقطه ای است در سطح کُره که اگر از آن نقطه خطهای بر محیط آن دایره وارد شود همگی خطوط مساوی اند. به عبارت دیگر اگر دایره ای در سطح یا درون کُره فرض شود این دایره کُره را به دو قسمت تقسیم می‌کند. این دایره فرضی دارای قطبی است و قطب آن رو سطح کُره قرار دارد و قطب آن نقطه ای است که اگر از آن خطهای به محیط آن دایره منتهی شود همگی آنها مساوی باشند. چنین نقطه ای را قطب کُره گویند.
great circle – small circle
قطر ، دایره عظیمه ، دایره صغیره
قطر
قطر یک دایره هر پاره‌خطی است که از مرکز آن دایره بگذرد و دو سر آن روی محیط دایره باشد. به این معنی هر دایره بینهایت قطر دارد. در استعمال جدیدتر ، کلمه قطر به طول قطر دایره اشاره دارد. بلندترین فاصله از دو سوی کره که از درون کره عبور کند ، قطر کره نام دارد. قطر کره از مرکز آن نیز می‌گذرد و در نه نتیجه اندازه آن دو برابر شعاع است. طالع بینی.
دایره بزرگ یا دایره عظیمه
اگر یک کره هندسی را با صفحه‌ای که از مرکز آن عبور می‌کند قطع کنیم ، فصل مشترک صفحه با سطح کره بزرگترین دایره‌ای است که می‌توان بر روی آن کره رسم نمود. این دایره را دایره عظیمه می‌گویند.
Great circle hemispheres
دایره صغیره
چون دایره عظیمه مثل کمربند دور تا دور کره را فرا گرفته به آن منطقه کره می گویند. دوایر دیگر را صغیره گویند. طالع بینی.
علم هیئت – دانشنامه ویکی پدیا